Prawo pracy przewiduje różnorodne formy zatrudnienia, spośród których umowa o pracę gwarantuje pracownikowi najszerszy zakres ochrony prawnej. Niemniej jednak, w praktyce gospodarczej często spotyka się sytuacje, w których stosunek pracy nawiązywany jest na podstawie innych umów, takich jak umowy zlecenia czy o dzieło. Należy jednak pamiętać, że takie praktyki nie zawsze są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa.

Nie każdy pracuje legalnie!

Jak podaje GUS w 2022 r. liczba osób wykonujących pracę na czarno wynosiła 342 tysięcy, co daje łącznie 2% ogólnej liczby pracujących w Polsce w 2022 r. Zgodnie z art. 2 pkt ust.13 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nielegalnym zatrudnieniu lub nielegalnej innej pracy zarobkowej – oznacza to:

• zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków,
• niezgłoszenie osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego,
• podjęcie przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy.

Jaka umowa?

Umowa – zlecenie, umowa agencyjna, umowa o dzieło i inne umowy prawa cywilnego, nie gwarantują Ci prawa do korzystania z uprawnień i przywilejów, wynikających z Kodeksu pracy! Jeśli jesteś zatrudniony na umowę o pracę, masz m.in. prawo do:

• otrzymywania wynagrodzenia co najmniej minimalnego (na pełnym etacie), wypłacanego w stałym, z góry określonym terminie,
• płatnego corocznego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 20 lub 26 dni (w zależności od stażu pracy),
• otrzymania odpowiedniej rekompensaty za pracę świad­czoną w godzinach nadliczbowych,
• gwarantowanych przerw od pracy, w tym odpowiedniej liczby godzin odpoczynku dobowego i tygodniowego,
• innych świadczeń ze stosunku pracy.

Czy pracuję legalnie – odpowiedz na te podstawowe pytania:

• Czy otrzymujesz wynagrodzenie co najmniej minimalne (na pełnym etacie), wypłacane w stałym, z góry określonym terminie?
• Czy posiadasz płatny coroczny urlop wypoczynkowy w wymiarze 20 lub 26 dni (w zależności od stażu pracy)?
• Czy otrzymujesz odpowiednią rekompensatę za pracę świadczoną w godzinach nadliczbowych?
• Czy obowiązują Cię gwarantowane przerwy od pracy, w tym odpowiednia liczby godzin odpoczynku dobowego i tygodniowego?

Jeśli odpowiedziałeś chociaż na jedno pytanie “NIE” skontaktuj się z PIP.GOV.PL i dowiedz się więcej, co możesz w tej sytuacji zrobić. Prawo, jako pracownika Cię chroni! Zobacz co Cię omija pracując “na czarno”:

Pracując legalnie masz więcej możliwości, m.in. masz:

• prawa pracownicze wynikające z umowy o pracę (np. do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, prawo do odpoczynku dobowego, tygodniowego, do płatnego urlopu wypoczynkowego, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy),
• ubezpieczenie zdrowotne, dające prawo do korzystania z opieki me­dycznej,
• prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego w razie choroby, macierzyństwa (zasiłek chorobowy, macierzyński) oraz do odszkodo­wania w razie wypadku przy pracy,
• poświadczone okresy wykonywania pracy i kapitał składek do ZUS niezbędny do otrzy­mania w przyszłości emerytury.

Pracując “na czarno” dużo tracisz!

• narażasz się na ryzyko niewypłacenia przez pracodawcę wynagro­dzenia za pracę,
• nie możesz korzystać z darmowych świadczeń medycznych w ra­mach publicznej służby zdrowia,
• w razie choroby, macierzyństwa i wypadku w pracy nie dostaniesz świadczeń z ZUS,
• możesz mieć trudności w dochodzeniu roszczeń od pracodawcy,
• nie otrzymasz kredytu bankowego lub pożyczki,
• nie zapracujesz na przyszłą emeryturę,
• przykładasz rękę do funkcjonowania „szarej strefy gospodarki”.

Nie bój się działać, kiedy pracodawca nie wywiązuje się ze swoich obowiązków!

Jeśli pracodawca narusza Twoje prawa, możesz skorzystać z pomocy Pań­stwowej Inspekcji Pracy. W każdym okręgowym inspektoracie pracy oraz w od­działach terenowych PIP możesz uzyskać bezpłatną poradę z zakresu prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia. Porady można zasięgnąć osobiście lub telefonicznie, ewentualnie w formie pisemnej, kierując do urzędu (także drogą elektroniczną) odpowiednie pismo. Możesz także wnieść skargę na niele­galne zatrudnienie lub nieprzestrzeganie przepisów prawa pracy lub bezpie­czeństwa i higieny pracy. Skargę powinieneś złożyć na piśmie lub elektronicznie. Podpisz ją swoim imieniem, nazwiskiem oraz podaj adres do korespondencji, na który otrzymasz odpowiedź.  Pamiętaj, że skargę złożoną drogą elektroniczną należy podpisać podpisem elektronicznym lub z użyciem Profilu Zaufanego.

Nie obawiaj się! Informacja o skardze jest objęta tajemnicą. Inspektor pracy nie może ujawnić pracodawcy, że kontrola ma związek ze skargą, chyba, że wyrazisz na to pisemną zgodę.

Spór z pracodawcą możesz także rozstrzygnąć, kierując sprawę do sądu pracy. Jeśli pracujesz bez umowy i pracodawca odmawia jej podpisania lub jeśli zakończyłeś już pracę, którą wykonywałeś bez potwierdzenia na piśmie warunków zatrud­nienia, złóż w sądzie pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy! Nie obawiaj się konsekwencji prawnych tego, że pracowałeś bez umowy o pracę i/lub zgłoszenia do ubezpieczenia w ZUS! Obciążają one podmiot powierzający Ci wykonywanie pracy!

Jesteś bezrobotny, a podjąłeś zatrudnienie? Uważaj na kary!

Ważne! Jeśli jesteś osobą zarejestrowaną jako bezrobotna, nawet jeśli nie pobierasz zasiłku, zgłoś do powiatowego urzędu pracy podjęcie zatrudnienia, innej pracy zarobkowej (umowy-zlecenia, o dzieło, agencyjnej itp.) lub działalności gospodarczej. Masz na to 7 dni od rozpoczęcia pracy lub działalności. Inspektor pracy w toku kon­troli ma prawo uzyskać z powiatowego urzędu pracy informację, czy dopełniłeś w odpowiednim terminie obowiązku powiadomienia o tym, że znalazłeś pracę. Bezrobotnemu, który podjął zatrudnienie, inną pracę zarobkową lub działalność gospodarczą bez powiadomienia o tym właściwego PUP grozi grzywna od 500 zł do 5000 zł. Możesz uniknąć kary za niepowiadomienie PUP o podjęciu pracy lub działalności w wymaganym terminie. Ważne, abyś dopełnił tego obo­wiązku najpóźniej na dzień przed rozpoczęciem przeprowadzania kontroli przez inspektora pracy. W takiej sytuacji inspektor pracy nie będzie prowadził wobec Ciebie postępowania w sprawie o popełnione wykroczenie.

Zarejestrowany bezrobotny i pracuje? To wyłudzenie!

Jeśli pracujesz i jednocześnie pobierasz zasiłek dla bezrobotnych, urząd pracy może zażądać od Ciebie zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń. Może także złożyć doniesienie do organów ścigania o po­dejrzeniu popełnienia przestępstwa wyłudzenia świadczenia.

Ważne! W toku kontroli, inspektor pracy ma prawo wstępu do pomiesz­czeń pracy o każdej porze dnia i nocy. Ma również prawo do od­bierania oświadczeń, przesłuchiwania pracowników i pracodaw­ców na okoliczności związane ze świadczeniem pracy oraz otrzymania od pracodawcy wszelkich dokumentów związanych z powierzaniem pracy innym osobom (akta osobowe, listy płac, ewidencja czasu pracy itd.). Inspektor pracy ma także prawo Cię wylegitymować i spisać dane z dokumentu tożsamości. Może Cię po­prosić o wypełnienie oświadczenia, w którym będziesz musiał po­dać m.in. informacje o tym od kiedy pracujesz, jaką masz umowę, na jakim stanowisku pracy oraz jakiej wysokości wynagrodzenie za pracę otrzymujesz. Na okoliczności związane z Twoim zatrudnieniem może Cię także przesłuchać w charakterze świadka, spisując informacje w odpowiednim protokole.

Źródła:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
• Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy