Celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym opiekę nad nim i zaspokojenie jego potrzeb życiowych. Kierując się poszanowaniem autonomii rodziny przyjęto, że ingerencja w funkcjonowanie danej rodziny może nastąpić tylko w wyjątkowych, kryzysowych sytuacjach. Jednocześnie przewidziano możliwe do zastosowania w takich sytuacjach mechanizmy, które mają na celu zapobiegać marnotrawieniu świadczenia z Programu Rodzina 500+.
Mechanizmy te określa art. 9 Ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, zgodnie, z którym w przypadku, gdy osoba uprawniona do świadczenia wychowawczego marnotrawi wypłacane jej świadczenie wychowawcze lub wydatkuje je niezgodnie z celem, organ właściwy może zmienić sposób przekazywania należnego osobie świadczenia wychowawczego w całości lub w części z formy wypłaty pieniężnej, na pomoc w formie rzeczowej, tj. np. żywność, ubrania, lekarstwa, itp., oraz na pomoc rodzinie w formie opłacania usług, tj. np. opłacanie kursów językowych, żłobka, przedszkola, basenu, teatru, kosztów internatu, wykupienie obiadów, czy czynszu, itp.
W przypadku posiadania przez gminny organ właściwy wypłacający świadczenie wychowawcze informacji lub sygnałów o marnotrawieniu świadczenia wychowawczego lub wydatkowania niezgodnie z przeznaczeniem, w celu ustalenia faktycznej sytuacji danej rodziny, u takiej rodziny, zgodnie z art. 15 ww. ustawy, może zostać przeprowadzony przez pracownika socjalnego rodzinny wywiad środowiskowy. Zaś uniemożliwienie, na etapie wypłacania świadczenia wychowawczego, przeprowadzenia ww. rodzinnego wywiadu środowiskowego lub nieudzielenia podczas tego wywiadu wyjaśnień, co do okoliczności objętych wywiadem, powoduje wstrzymanie wypłaty świadczenia.
W przypadku potwierdzenia faktu marnotrawienia świadczenia wychowawczego lub wydatkowania niezgodnie z celem, wskazane rozwiązania pozwalają gminnemu organowi właściwemu, w każdej konkretnej, indywidualnej sprawie, określić, jaka forma niepieniężna realizacji świadczenia wychowawczego będzie najbardziej odpowiednia dla danej rodziny.
Należy jednak podkreślić, że w świetle powyższych regulacji organ przyznający/wypłacający świadczenie wychowawcze nie może z góry założyć, jeszcze przed pierwszą wypłatą przyznanego świadczenia, że dana rodzina wypłacane środki, będzie marnotrawiła i w związku z tym dokonać od razu zmiany formy wypłaty z pieniężnej na formę rzeczową lub opłacenie usług.
W związku z powyższym, w przypadku, gdy w stosunku do danej rodziny nie zostało stwierdzone/ustalone, iż ma miejsce marnotrawienie lub wydatkowanie niezgodnie z przeznaczeniem wypłaconego w formie pieniężnej świadczenia wychowawczego, działaniem sprzecznym z obowiązującymi ww. przepisami jest działanie gminnego organu właściwego, polegające np. na automatycznej zamianie formy pieniężnej wypłaty świadczenia wychowawczego na formę niepieniężną – np. opłacanie zaległości czynszowych. Fakt, iż dana rodzina posiada jakieś zaległości, np. w płatności czynszu za mieszkanie, nie stanowi samoistnej przesłanki do zastosowania takiej formy rzeczowej wypłaty świadczenia wychowawczego..
